Ontstaan
Wil Legemaat en Margriet Staal hebben rond 2010 uitgebreid onderzoek gedaan naar de namen op de gedenksteen bij de Dorpskerk in Haren. Het onderzoek resulteerde in het indrukwekkende boek “Van kwaad tot onvoorstelbaar erger. Verhalen achter de namen op de gedenksteen in Haren”.
Kort nadat dit boek uitkwam, bezocht een groep leerlingen en docenten van het Maartenscollege in Haren voormalig vernietigingskamp Auschwitz. Leden van het lokale 4 mei comité en een delegatie van het gemeentebestuur vergezelden hen. De Tweede Wereldoorlog kwam er dichtbij.
“Wat zou het mooi zijn als we dit vast konden houden” zei de burgemeester die ook mee was. “Kunnen we een vorm bedenken om jongeren te betrekken bij deze donkere periode uit de geschiedenis?” Bij docenten geschiedenis van het Maartenscollege ontstond toen het initiatief “Project Herdenken”.
Het project
In de laatste week van april nemen de derde klassen deel aan het project ‘Herdenken’. Het is één van de drie onderdelen van een breder project over oorlog en vervolging. In 2016 konden de leerlingen kiezen uit de onderwerpen Bosnië, Syrië en herdenken WOII. Het begint op school met presentaties. De leerlingen bereiden hun verhalen voor met behulp van het boek van Wil Legemaat en Margriet Staal en door eigen (internet)onderzoek. Vanuit het project worden verbanden gelegd met de actualiteit, bijvoorbeeld met de vluchtelingenproblematiek.
In de tweede helft van april worden voor de huizen waar oorlogsslachtoffers gewoond hebben worden grote houten borden geplaatst met foto’s en personalia van de mensen die tijdens de oorlog daar woonden. Derdejaars leerlingen vertellen de verhalen achter die foto’s aan eerstejaars leerlingen die van adres naar adres fietsen. De verhalen maken vaak veel indruk op de leerlingen: de oorlog lijkt opeens niet meer zo lang geleden en door de locatie en de foto’s zijn de verhalen invoelbaar. De wereldgeschiedenis vanuit het perspectief van dorpsgenoten waarmee je je kunt identificeren.
Op de laatste dag van het project geven de leerlingen op een school een presentatie. Hierbij zijn ook nabestaanden en bewoners van de huizen aanwezig. Er wordt muziek gemakt en er worden gedichten voorgelezen. Soms worden de ervaringen in een dans verbeeld.
Op 4 mei staan de borden opnieuw voor de huizen, nu als stille getuigen van een donkere periode. Leerlingen en docenten leggen bloemen bij de borden. Elk jaar weer worden ook door onbekenden bloemen gelegd. Aan het begin van avond worden borden door vrijwilligers opgehaald en vervolgens mij de dorpskerk geplaatst waar om acht uur de herdenking plaatsvindt. Na de herdenking worden de verzamelde bloemen voor het herdenkingsmonument gelegd.
Groeiproject
Project ‘Herdenken’ is een ‘groeiproject’: elk jaar werd het uitgebreid met enkele nieuwe borden. Ook wat betreft belangstelling en waardering is het een groeiproject, elk jaar zijn er meer inwoners, nabestaanden en passanten die het project bezoeken en laten weten hoezeer zijn onder de indruk zijn van dit project.
Aan het project doen steeds vaker leerlingen van andere middelbare scholen mee. Zo hebben leerlingen van de Kentalisschool (doven en slechthorenden) en de Prins Johan Frisoschool (fysieke of meervoudige beperking of een chronische ziekte) al mee gedaan.
Nabestaanden
Het project heeft grote betekenis voor de nabestaanden van de oorlogsslachtoffers. Elk jaar worden de nabestaanden die bekend zijn van tevoren op de hoogte gesteld van de herdenking. Verscheidene nabestaanden, uit Haren of elders uit het land, komen die dag kijken. Voor de leerlingen bijzonder en plezierig om met hen in gesprek te gaan en hen uit te nodigen voor de eindpresentatie op school. Van die uitnodiging wordt dikwijls gebruik gemaakt.
Bewoners
De medewerking van de bewoners is hartverwarmend. Voor de borden wordt goed gezorgd. Bij sommige huizen wordt de stok halfstok gehangen. Er zijn bewoners die dag dat de borden er staan beslist niet willen missen en er voor thuis blijven. Tijdens het vertellen van de verhalen schuiven ook dikwijls omwonenden aan en blijven passanten luisteren. Daaruit volgen soms mooie gesprekken met de leerlingen.
Landelijk
In 2016 is er na een algemene oproep contact gelegd met het Nationaal Comité 4 en 5 mei. De toenmalige voorzitter (Gerdi Verbeet) heeft direct enthousiast gereageerd en in maart 2016 kwam zij naar Haren om kennis te maken met de docenten en met het project. Er is veel informatie uitgewisseld ze gaf aan onder de indruk te zijn van dit project. Het Maartenscollege is door haar officieel uitgenodigd om met dertig leerlingen deel te nemen aan de Nationale Herdenking in de Nieuwe Kerk en op de Dam in Amsterdam.
Herdenken doen we samen
Het project is een project van de Harense gemeenschap geworden. Vakmensen en vrijwilligers helpen belangeloos mee: de borden voor dit project zijn ontworpen door grafisch vormgever Koos Staal en vervaardigd door Eugène van Dijk, beiden uit Haren. De Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen, departement Groningen-Haren heeft het project omarmd en verstrekt subsidies. Nabestaanden, bewoners van de huizen waar de borden staan en andere inwoners zijn betrokken.
Het project legt verbinding tussen Haren, de wereldgeschiedenis en de actualiteit. Maar ook verbindt het scholen met de Harense samenleving. Op de dagen dat de borden er staan wordt dat door velen zo gevoeld: herdenken doen we samen!